Koszty sądowe ponosi strona przegrywająca sprawę – to zasada ogólna. Sąd może jednak rozdzielić koszty między strony lub zwolnić z obowiązku ich ponoszenia. Koszty obejmują: opłaty sądowe, wydatki na biegłych i świadków oraz koszty zastępstwa procesowego. Zwolnienie z kosztów możliwe jest na wniosek strony znajdującej się w trudnej sytuacji finansowej. Dla ugody sądowej, strony najczęściej ponoszą własne koszty, chyba że uzgodniono inaczej.
Każda osoba biorąca udział w postępowaniu cywilnym musi liczyć się z koniecznością poniesienia kosztów sądowych. System opłat sądowych w Polsce jest dość skomplikowany i obejmuje różne rodzaje należności – od opłat stałych po stosunkowe. Wysokość kosztów sądowych zależy przede wszystkim od wartości przedmiotu sporu oraz rodzaju sprawy. W kwestiach o prawach majątkowych opłata wynosi najczęściej 5% wartości przedmiotu sporu, jednak nie mniej niż 30 złotych i nie więcej niż 100 000 złotych. Zasadniczo strona przegrywająca sprawę jest zobowiązana zwrócić przeciwnikowi poniesione przez niego koszty procesu (koszty celowe i potrzebne do dochodzenia praw). Musimy wiedzieć, że sąd może także zastosować zasadę stosunkowego rozdzielenia kosztów, gdy każda ze stron częściowo wygrała sprawę.
Zwolnienie od kosztów sądowych i inne ulgi procesowe
System prawny przewiduje możliwość zwolnienia od kosztów sądowych w następujących przypadkach:
- Całkowite zwolnienie ustawowe
- Częściowe zwolnienie ustawowe
- Zwolnienie na wniosek strony
- Zwolnienie w sprawach alimentacyjnych
- Zwolnienie w sprawach z zakresu prawa pracy
- Zwolnienie organizacji pożytku publicznego
- Zwolnienie w sprawach konsumenckich
- Zwolnienie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych
Odpowiedzialność za koszty procesu
Ważnym elementem postępowania jest sprawa zabezpieczenia kosztów procesu. Strona pozwana może żądać od powoda będącego cudzoziemcem złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów (cautio iudicatum solvi). W praktyce sądowej często pojawia się pytanie: jak efektywnie dochodzić zwrotu poniesionych kosztów? Podstawową zasadą jest odpowiedzialność za wynik procesu – kto przegrywa sprawę, ten ponosi koszty przeciwnika. Szczególne znaczenie ma tutaj instytucja współuczestnictwa procesowego, gdzie odpowiedzialność za koszty może być solidarna lub proporcjonalna.
Należy spojrzeć na specyfikę kosztów w postępowaniu apelacyjnym i kasacyjnym. W tych przypadkach opłaty są zazwyczaj wyższe niż w pierwszej instancji. „Profesjonalni pełnomocnicy mają obowiązek szczegółowego rozliczenia kosztów zastępstwa procesowego”. „Strona może także ponieść dodatkowe koszty związane z przeprowadzeniem dowodów” (w tym wynagrodzenie biegłych sądowych i koszty oględzin). Regulacje dotyczące kosztów sądowych mają na celu także zapewnienie dostępu do wymiaru sprawiedliwości, oraz przeciwdziałanie pieniactwu. Koszty zastępstwa procesowego są regulowane przez rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości – stawki minimalne i maksymalne zależą od rodzaju sprawy i wartości przedmiotu sporu.
Koszty sądowe – kto ponosi opłaty i czy można je odzyskać?
Podstawową zasadą jest, że koszty sądowe ponosi strona przegrywająca sprawę. Zgodnie z art. 98 Kodeksu postępowania cywilnego, strona przegrywająca sprawę ma obowiązek zwrócić przeciwnikowi koszty procesu.
Obejmują one między innymi opłaty sądowe, koszty zastępstwa procesowego oraz wydatki poniesione w związku z postępowaniem, takie jak wynagrodzenie biegłych czy koszty podróży świadków. Powinniśmy wiedzieć, że sąd może odstąpić od obciążania strony przegrywającej kosztami, jeśli uzna to za uzasadnione szczególnymi okolicznościami sprawy. Dzieje się tak na przykład w sprawach rodzinnych lub gdy sytuacja materialna strony przegrywającej jest bardzo trudna. Dla częściowego wygrania sprawy, sąd stosuje zasadę stosunkowego rozdzielenia kosztów między stronami. Oznacza to, że każda ze stron ponosi koszty proporcjonalnie do stopnia wygranej i przegranej w sprawie. Jest także możliwość ubiegania się o zwolnienie z kosztów sądowych, jeśli strona nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku dla utrzymania siebie i rodziny.
Ile kosztuje rozstanie? Finansowe labirynty rozwodu i spraw cywilnych
Opłata stała za pozew rozwodowy bez orzekania o winie wynosi 600 zł, jednak w przypadku rozwodu z orzekaniem o winie jest to 1200 zł. Koszty sądowe w sprawach cywilnych uzależnione są od wartości przedmiotu sporu i wynoszą 5% tej kwoty. Dla spraw o wartości powyżej 20 000 zł opłata może być znacząca. Pamiętaj o możliwości ubiegania się o zwolnienie z kosztów sądowych w przypadku trudnej sytuacji finansowej.
- Opłata za rozwód bez orzekania o winie – 600 zł
- Opłata za rozwód z orzekaniem o winie – 1200 zł
- Koszty zastępstwa procesowego – od 360 zł
- Opłata za separację – 600 zł
- Opłata za zniesienie separacji – 100 zł
- Koszty opinii biegłego – od 500 zł
- Opłata za odpis wyroku – 20 zł
- Opłata za uzasadnienie wyroku – 100 zł
Do kosztów podstawowych należy doliczyć ewentualne wydatki na adwokata lub radcę prawnego, których stawki minimalne w sprawach rozwodowych rozpoczynają się od 720 zł. Koszty mogą wzrosnąć w przypadku konieczności przeprowadzenia dodatkowych dowodów lub opinii biegłych.
Ukryte koszty procesu rozwodowego – co należy wiedzieć?
Można spojrzeć na dodatkowe opłaty związane z tłumaczeniem dokumentów, jeśli małżeństwo zawarto za granicą, oraz koszty dojazdów do sądu. W niektórych przypadkach konieczne może być także opłacenie mediacji, której koszt za jedno spotkanie wynosi około 150 zł. Musimy uwzględnić wydatki związane z uzyskaniem potrzebnych dokumentów z urzędów czy koszty korespondencji sądowej.
Sąd nie musi kosztować – sprawdź czy możesz uzyskać pomoc
Bezrobotni mogą ubiegać się o zwolnienie z opłat sądowych – jest to podstawowe prawo w dostępie do wymiaru sprawiedliwości. Zwolnienie takie może być całkowite lub częściowe, zależnie sytuacji materialnej wnioskodawcy. Aby uzyskać zwolnienie, osoba bezrobotna musi złożyć oficjalny wniosek do sądu wraz z oświadczeniem o stanie rodzinnym, majątku i dochodach. Dokumenty te są dostępne w każdym sądzie lub można je pobrać ze strony internetowej sądu. Sąd rozpatruje każdy wniosek indywidualnie, biorąc pod uwagę sam fakt bezrobocia, ale całościową sytuację materialną wnioskodawcy. Istotne jest dokładne wypełnienie wszystkich dokumentów i załączenie zaświadczenia z urzędu pracy potwierdzającego status bezrobotnego.
Wniosek o zwolnienie z kosztów można złożyć na każdym etapie postępowania. Do wniosku warto dołączyć także inne dokumenty potwierdzające trudną sytuację finansową, takie jak zaświadczenia o korzystaniu z pomocy społecznej czy rachunki za stałe opłaty. Jeśli sąd odmówi zwolnienia z kosztów, na takie postanowienie przysługuje zażalenie, które należy złożyć w terminie 7 dni od doręczenia postanowienia.